Urfalı avukat UCM'nin Filistin kararını yorumladı

 Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) 5 Şubat 2021 akşamı açıkladığı bir kararla, mahkemenin Filistin’in 1967 sınırlarındaki topraklarını kapsayacak şekilde, Gazze, Batı Şeria ve Doğu Kudüs için yargı yetkisine sahip olduğuna hükmetti. Kararla Filistin topraklarında işlenen suçların, savaş suçlarının ve soykırımların yargılanması mümkün hale geldi.

Peki Filistin'de sevinçle karşılanan İsrail'in ise itiraz ettiği kararın detayları neler? Bu kararın hukuki önemi ne? Şanlıurfalı Avukat Abdulkadir Tok kararı hukuki olarak değerlendirdiği bir yazıyı kaleme aldı. İşte o yazının ayrıntıları:

"Birleşmiş Milletler (BM) nezdinde ‘Gözlemci Devlet’ statüsünde bulunan Filistin, Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne (UCM) Mayıs 2018 tarihinde İsrail tarafından topraklarında yapılan eylemlere son verebilmek adına bir başvuruda bulundu. Başvuru Filistin’in, İsrail’in Roma Statüsüne göre işlediği insanlığa karşı suçlar ve savaş suçlarıyla ilgili Mahkeme’ye yaptığı dördüncü başvuru olmuştur. Daha önceki 3 başvuru birtakım hukuki eksikliklerden ötürü reddediliyordu. İsrail ise yapılan bu başvuruların neticesinde Filistin lehine sonuç çıksa dahi kendisinin UCM'yi kuran Roma Statüsü’ne taraf olmadığını ileri sürerek başvuruların hiçbirini dikkate almadı. Oysaki İsrail’in söz konusu statüye taraf olmaması hukuki olarak UCM’nin yargı yetkisini etkilemez. Çünkü eylemler BM tarafından Kasım 2012 tarihli 67/19 sayılı kararı uyarınca “Üye olmayan gözlemci devlet” olarak kabul edilen ve İsrail tarafından işgal altında bulunan Filistin topraklarında işleniyordu. Filistin ise bu eylemlere karşı UCM mekanizmasını harekete geçirebilmek adına Aralık 2014’te Roma Statüsü'ne taraf olmuştur.

Bu kabul ile aslında Filistin, Doğu Kudüs dâhil olmak üzere işgal altındaki topraklarında UCM’nin yargı yetkisini kabul etmiştir. UCM’nin geçtiğimiz günlerde İsrail’in Filistin topraklarında işlediği suçları soruşturmaya yetkili olduğuna hükmetmesi de bu durumu teyit eder niteliktedir. UCM ilk derece dairesi vermiş olduğu kararda, soruşturma vurgulanarak, 1967 yılından bu yana işgal altında olan Filistin’in Roma Statüsü’ne taraf devlet olduğunu dolayısıyla diğer üye ülkeler gibi Filistin’in de UCM’ye taraf olduğu açıkça belirtildi.

Uluslararası Ceza Mahkemesi

Uluslararası Ceza Mahkemesi uluslararası toplumun tümünü ilgilendiren en önemli suçları işleyen kişileri yargılamak amacıyla tüzel kişiliğe haiz, ulusal ceza yargısını tamamlayıcı niteliği bulunan aynı zamanda daimi ve bağımsız bir uluslararası yargı mekanizmasıdır. Mahkeme 1998 yılında imzalanan ve 2002 yılında yürürlüğe giren Roma Statüsü gereğince faaliyet göstermektedir. Şüphesiz mahkemenin en önemli özelliği onun bağımsızlığıdır. Mahkeme, BM‟in bir organı değil, BM ile ilişkili bağımsız bir yargı kurumudur. UCM‟ninyargı yetkisi sadece gerçek kişileri kapsamaktadır. Gerçek kişileri hangi suçlar üzerinden yargılayacağı da UCM’nin dayanağı olan Roma statüsünde açıkça belirtilmiştir. Buna göre UCM ‘soykırım suçu, insanlığa karşı suçlar, savaş suçu ve saldırı suçu’ üzerinden yargılama yapmaktadır. Mahkemenin yetkisine giren suçlarla ilgili olarak, ‘suçu bizzat işleyen, işlenmesini emreden ya da özendiren, suçun işlenmesine yardımcı ya da ortak olan, ya da herhangi bir biçimde suçun işlenmesine ya da teşebbüsüne katılan, soykırım suçu ile ilgili olarak bu suçu doğrudan ve kamu önünde özendiren kişileri’ yargılama yetkisine sahiptir. Bu minvalde belirtmek gerekir ki suçu işleyen gerçek kişinin makam ve mevkiinin bir ehemmiyeti bulunmamaktadır. Yani UCM en alt düzey devlet görevlilerinden en üst düzey yöneticilere kadar herkesi yargılayabilir.

UCM’de yargı yetkisine giren suçlarla ilgili üç yolla soruşturma açılabilmektedir. UCM statü madde 13’e göre taraf olan devletlerden gelen bildirimi ya da BM Güvenlik Konseyinden gelen bildirimi değerlendirip suçun oluşup oluşmadığını tespit etmektedir. Statü’nün 15. Maddesine göre ayrıca UCM’nin yargı yetkisi alanına giren suçlarla ilgili bilgilere dayanarak resen soruşturma açma yetkisi de bulunmaktadır. Statü’nün 53. maddesi gereğince UCM savcılığı kendisine gelen bildirimleri veya re’sen kendi araştırmaları sonucu elde ettiği bilgileri değerlendirdikten sonra soruşturma başlatılması gerektiği kanaatine varmışsa, soruşturmanın başlatılması kararını verir.

UCM ve Filistin Meselesi

Filistin meselesinde İsrail’in yaptığı eylemlerin kasti gerçekleşmiş oluşu noktasında meseleyi Statünün 6. Maddesine göre soykırım, 7. Maddesine göre ise insanlığa karşı suç kapsamında değerlendirilmesi hukuken mümkündür. Bu minvalde UCM’ye başvuru yapılabilir. Belirtmek gerekir ki İsrail, Uluslararası Ceza Mahkemesi, kurulma aşamasında aleyhe oy veren 7 devletten(ABD, Çin, Irak, Libya, Katar, Yemen) biridir. Bu sebeple ilk bakışta İsrail aleyhine başvuru yapmak mümkün gözükmeyebilir. Fakat eylemler BM’nin belirlediği sınırlar çerçevesinde Roma Statüsüne taraf olan Filistin topraklarında gerçekleşmektedir. Bu nedenle Filistin tarafından başvuru yapılması mümkündür. Filistin’in bu bağlamda yaptığı son başvuruya UCM’nin Filistin’in taraf devlet olmak için gerekli şartları yerine getirdiği bu nedenle Filistin'e diğer üye ülkeler gibi muamele edileceği belirtilerek yargı yetkisi olduğuna hükmetmesi bunun en açık göstergesidir. Ayrıca İsrail’i UCM nezdinde yargılamanın bir diğer yolu yukarıda belirttiğimiz üzere hem Güvenlik Konseyi aracılığıyla hem de UCM savcılığının re’sen soruşturma başlatması ile de mümkün olabilmektedir. Lakin belirtmek gerekir ki bugüne kadar BMGK tarafından meselenin UCM’ye taşındığı vaki değildir.

UCM ilk derece dairesinin kararındaki üç öncelikli dosya ise İsrail’in 2014’te Gazze’ye karşı gayr-ı hukuki savaşı, işgal altındaki Batı Şeria’da bulunan Yahudi yerleşim yerleri ve hukuki bir sebep olmaksızın hapse attıkları mahkûmlar konusudur. Kararda ayrıca Filistin Kurtuluş Örgütü ile İsrail arasında karşılıklı tanıma ve barış ilkeleri içeren Oslo Anlaşması’nın Filistin’in topraklarının işgal edilmesi durumunu ve mahkemenin yargı yetkisini engellemediği de açıkça belirtildi.

Sonuç

Nitekim alınan bu kararın önemli yanı Filistin’in Uluslararası bir yargı mekanizması tarafından devlet olarak kabul edilmiş olmasıdır. Pek tabii bugüne kadar İsrail BMGK’nın bağlayıcı kararları dâhil uluslararası hukukun kendisi aleyhine vermiş olduğu hiçbir kararına uymamıştır. Bu yönüyle İsrail bugüne kadar herhangi bir hukuki yaptırıma maruz kalmamıştır. Ayrıca UCM’ye üye olmamasından ötürü aleyhine yapılmaya çalışılan yargılama süreçlerinde buna engel olmaya çalışmıştır. Alınan kararın bir diğer önemli yanı tam olarak burada devreye girmektedir. Bu karar, İsrail’in eylemlerine karşı meşru bir tepki vermek adına ehemmiyet arz etmektedir.

Elbette kararın fiili olarak ne derecede uygulanacağı bu aşamada muğlâktır. Lakin görüldüğü üzere uluslararası arenada verilen tek bir karar asırlık problemin üzerinde yapılmaya çalışılan birçok sözde barış planlarından daha etkili olabilmektedir. Umarız, bu hukuki imkânı iyi değerlendirilerek Filistin’e verilen destekler hukuki zemine taşınır ve mevcut çatışma hukukileştirip kolay çözülebilir duruma getirilir."